Sahityapedia
Login Create Account
Home
Search
Dashboard
Notifications
Settings
11 Jul 2022 · 3 min read

लिपि सभक उद्भव आओर विकास

वएसे महर्षि पाणिनि केर काल बुद्ध सँ पूर्व सेहो अछि। एकर तिथि 7-8म शताब्दी ई.पू. देवनागरी आ संस्कृतक विषयमे लिखैत छथि।

ललित_विस्तार मे 64 टा लिपि के गप्प करैत बुद्ध कहैत छथि जे एहि मे सँ कोन लिपि हमरा सिखायब?

बुद्धक मृत्यु लगभग ५५० ई.पू. एहि कालमे जैन, मक्खलि गोशाल, संजय वेलट्ठीपुत्र, प्रकृद्ध कात्यायन, अजित केशकंबली, पूर्ण कश्यप, मक्खलिपुत्र गोशालक
आदि दार्शनिक छलाह। सबहक अपन-अपन संस्था छल। अपन-अपन पोथी होएबाक जानकारी सेहो सभकेँ भेटैत अछि।

एहि सभ संस्थाक लिपि छल मुदा ओकर संरक्षणक विधिक जानकारी नहि छलनि। फलस्वरूप लिपि सब नष्ट भ गेल। एहिसँ नकारल नहि जा सकैत अछि जे सभक बीच एकरूपताक अभाव अवश्य छल ।

बुद्ध ललित विस्तारमे जाहि ६४ लिपिक चर्चा कएने छथि तकर प्रसंग पढ़लासँ ज्ञात होइछ जे जाहि लिपिक प्रख्यात विद्वान जिनका पढ़बाक लेल गेल छलाह , तकरा महान पंडित ओहि लिपि सभक विषयमे सेहो नहि सुनने छलाह जे गौतम कहि रहल छलाह।

विचारणीय अछि जे ओ लिपि सभ बुद्ध वा बुद्धक झूठ बाजबासँ बहुत पहिने अवश्य छल ! जँ बुद्ध झूठ बाजि रहल छलाह वा त्रिपिटक लेखक मात्र ओहि बुद्धक महिमामंडन करैत छलाह जे 500 वर्ष सँ बेसी पहिने जन्म लेने छलाह तखन लिपि केँ खारिज कयल जा सकैत अछि | तखन खरोष्ठी सन लिपि मे जे अशोकक शिलालेख भेटैत अछि, वएह लिपि बुद्ध द्वारा कहल गेल अछि खरोष्ठी, कोना कहल जायत?

बुद्धक कालक उल्लेख उपर भेल अछि, जकरा अपने लोकनि सेहो जनैत छी। हिनका लोकनिक पूर्व सभ्यता मोहनजोदड़ो, हरप्पा, लोथल, राखीगढ़ी आदि ठाम भेटल अछि। एहि मे लिपि सेहो भेटल अछि जकरा हाइरोग्लिफ्स कहल जाइत अछि | किछु लोक तऽ पढबाक दावा तक करैत छथि मुदा अंतिम निष्कर्ष पर एखन धरि मुहर नहि लगाओल गेल अछि। मुदा एहिसँ नकारल नहि जा सकैत अछि जे लिपि नहि छल । प्राचीन सिक्का पर सेहो चित्रलिपि भेटल अछि जकर व्याख्या किछु हद धरि कयल गेल अछि | अपनेक पूर्व भागलपुर जिलाक गोरहोघाट (आब सहरसा जिला) सँ सेहो एहेन प्राचीन सिक्का भेटल अछि।

हँ, ई कहल जा सकैत अछि जे तहिया लिपि मे एकरूपता नहि छल। बड़का बात ई जे तखन लिपिक संरक्षण पर ध्यान नहि देल गेल छल। पात आदि पर लिखल छल, जिनकर जीवन लम्बा नहि छल।

श्रुति परम्परा तखन बेसी प्रचलित छल कारण एकरा गला सँ गला मे पीढ़ी दर पीढ़ी बेसी सुरक्षित राखल जा सकैत छल। एकर अर्थ कहियो ई नहि मानल जाय जे भारतक लेखन परम्परा विदेशी अछि। अध्ययनमे कच्चा भऽ सकैत छी मुदा ई नहि कहल जा सकैत अछि जे पाली वा ब्राह्मी छोड़ि कोनो प्राचीन लिपि नहि छल। देवनागरी सबसँ पुरान लिपि अछि। पाणिनीक समयमे सेहो एहि लिपिक प्रचलन कम रहबाक जानकारी अछि।

ललित_विस्तार मे बाल गौतम द्वारा उल्लेखित 64 लिपि अछि :-

● ब्राह्मी ● खरोष्टी ● पुष्करसारि ● अङ्ग लिपि (अंग जनपद की लिपि) ● वङ्ग लिपि ● मगध लिपि ● मङ्गल्य लिपि ● अङ्गुलीय लिपि ● शकारि लिपि ● ब्रह्मवलि लिपि ● पारुष्य लिपि ● द्रविड़ लिपि ● किरात लिपि ● दाक्षिण्य लिपि ● उग्र लिपि ● संख्या लिपि ● अनुलोम लिपि ● अवमूर्ध लिपि ● दरद लिपि ● खाष्य लिपि ● चीन लिपि ● लून लिपि ● हूण लिपि ● मध्याक्षरविस्तर लिपि ● पुष्प लिपि ● देव लिपि (देवनागरी) ● नाग लिपि ● यक्ष लिपि ● गन्धर्व लिपि ● किन्नर लिपि ● महोरग लिपि ● असुर लिपि ● गरूड़ लिपि
● मृगचक्र लिपि ● वायसरुत लिपि ● भौमदेव लिपि ● अन्तरीक्षदेव लिपि ● उत्तरकुरुद्वीप लिपि ● अपरगोडानी लिपि ● पूर्वविदेह लिपि (मैथिली) ● उत्क्षेप लिपि ● निक्षेप लिपि ● विक्षेप लिपि ● प्रक्षेप लिपि ● सागर लिपि ● वज्र लिपि ● लेखप्रतिलेख लिपि ● अनुद्रुत लिपि ● शास्त्रावर्तां ● गणनावर्त लिपि ● उत्क्षेपावर्त लिपि ● निक्षेपावर्त लिपि ● पादलिखित लिपि ● द्विरुत्तरपदसंधि लिपि ● यावद्दशोत्तरपदसंधि लिपि ● मध्याहारिणी लिपि ● सर्वरुतसंग्रहणी लिपि ● विद्यानुलोमाविमिश्रित लिपि ● ऋषितपस्तप्तांरोचमानां ● धरणीप्रेक्षिणी लिपि ● गगनप्रेक्षिणी लिपि ● सर्वौषधिनिष्यन्दा ● सर्वसारसंग्रहणी ● सर्वभूतरुतग्रहणी

पूरातत्व विशेषज्ञ
उदय शंकर (बांका जिला)

Language: Maithili
Tag: लेख
3 Likes · 566 Views
📢 Stay Updated with Sahityapedia!
Join our official announcements group on WhatsApp to receive all the major updates from Sahityapedia directly on your phone.
You may also like:
2988.*पूर्णिका*
2988.*पूर्णिका*
Dr.Khedu Bharti
वो खुलेआम फूल लिए फिरते हैं
वो खुलेआम फूल लिए फिरते हैं
कवि दीपक बवेजा
शादी की उम्र नहीं यह इनकी
शादी की उम्र नहीं यह इनकी
gurudeenverma198
नकारात्मक लोगो से हमेशा दूर रहना चाहिए
नकारात्मक लोगो से हमेशा दूर रहना चाहिए
शेखर सिंह
हिन्दू और तुर्क दोनों को, सीधे शब्दों में चेताया
हिन्दू और तुर्क दोनों को, सीधे शब्दों में चेताया
सुरेश कुमार चतुर्वेदी
लेंस प्रत्योपण भी सिर्फ़
लेंस प्रत्योपण भी सिर्फ़
*Author प्रणय प्रभात*
Maturity is not when we start observing , judging or critici
Maturity is not when we start observing , judging or critici
Leena Anand
भगवावस्त्र
भगवावस्त्र
Dr Parveen Thakur
💐प्रेम कौतुक-423💐
💐प्रेम कौतुक-423💐
शिवाभिषेक: 'आनन्द'(अभिषेक पाराशर)
दोस्ती
दोस्ती
Mukesh Kumar Sonkar
हमारा प्रेम
हमारा प्रेम
अंजनीत निज्जर
హాస్య కవిత
హాస్య కవిత
डॉ गुंडाल विजय कुमार 'विजय'
.
.
Ragini Kumari
*प्रेमचंद (पॉंच दोहे)*
*प्रेमचंद (पॉंच दोहे)*
Ravi Prakash
दीवारें खड़ी करना तो इस जहां में आसान है
दीवारें खड़ी करना तो इस जहां में आसान है
Charu Mitra
फूलों की है  टोकरी,
फूलों की है टोकरी,
Mahendra Narayan
🌷मनोरथ🌷
🌷मनोरथ🌷
पंकज कुमार कर्ण
বড় অদ্ভুত এই শহরের ভীর,
বড় অদ্ভুত এই শহরের ভীর,
Sakhawat Jisan
आप और हम जीवन के सच
आप और हम जीवन के सच
Neeraj Agarwal
*युद्ध*
*युद्ध*
DR ARUN KUMAR SHASTRI
सब अपनो में व्यस्त
सब अपनो में व्यस्त
DrLakshman Jha Parimal
नागिन
नागिन
डॉ विजय कुमार कन्नौजे
अपनी नज़र में रक्खा
अपनी नज़र में रक्खा
Dr fauzia Naseem shad
मैं नारी हूँ, मैं जननी हूँ
मैं नारी हूँ, मैं जननी हूँ
Awadhesh Kumar Singh
प्रेमियों के भरोसे ज़िन्दगी नही चला करती मित्र...
प्रेमियों के भरोसे ज़िन्दगी नही चला करती मित्र...
पूर्वार्थ
"खुशी मत मना"
Dr. Kishan tandon kranti
बूँद-बूँद से बनता सागर,
बूँद-बूँद से बनता सागर,
महावीर उत्तरांचली • Mahavir Uttranchali
अगर हौसला हो तो फिर कब ख्वाब अधूरा होता है,
अगर हौसला हो तो फिर कब ख्वाब अधूरा होता है,
Shweta Soni
******** प्रेम भरे मुक्तक *********
******** प्रेम भरे मुक्तक *********
सुखविंद्र सिंह मनसीरत
जीवन चक्र
जीवन चक्र
सुशील मिश्रा ' क्षितिज राज '
Loading...